مجله خبری تشریفات

آرامگاه عطار نیشابوری، شعر سرا لبریز شهرت تشریفات مشهد اهل ایران در شهر نیشابور، انتهای خیابان عرفان در راس باغی در مجاورت قبر کمال الملک واقع گردیده‌است.

عطار نیشابوری در سال 618 هجری قمری در هنگام حمله مغول، به دست یکی‌از مغولان اسیر و آنگاه کشته می گردد. اولیه بنای آرامگاه عطار نیشابوری اندکی بعد از کشته شدن وی، به وسیله حکم کننده القضاة یحیی بن ساعد از بزرگان نیشابور در میانه قرن هفتم تشکیل شده و در اواخر زمان تیموری رو به ویرانی گذاشت.

بعد از آن امیر علی شیر نوایی، وزیر پاد شاه حسین بایقرا عمارتی خوشگل بر آرامگاه عطار نیشابوری ایجاد کرد. این سازه در اواخر قاجار در معرض هلاکت قرار گرفت و بالاخره بنای فعلی یکی‌از بناهای آرامگاهی زیبای جمهوری اسلامی ایران با پلان هشت ضلعی با گنبد دو پوش فیروزه ای در سال 1341 هجری خورشیدی ساخته شد، در عصر های پهلوی دوم تجدید بنا بدون نقص و دهه ۷۰ نیز نوسازی مختصر شد و به کارایی انجمن اثرها ملی، مرمت و تر و تمیز شوید.

آرامگاه عطار پلانی هشت ضلعیدارد و به تبع نمای بیرونی سازه هشت ضلعی بوده که روی بدنه فرنگی آن و در چهار جهت اساسی، چهار تراس دارنده ورودی و در چهار جهت فرعی، چهار طاق نما به چشم می خورد، چهار غرفه خرد و در فضای داخلی در به عبارتی جهات چهار سلطان نشین تاسیس کرده اند.
این چهار فرمان روا نشین دارنده چهار در خرد چوبی و معمولی میباشند که به باطن غرفه های خارج گشوده می گردند.
تزئینات بیرونی آرامگاه عطار نیشابوری کاشی کاری به رنگ های خردلی، فیروزه ای، لاجوردی، سپید و قهوه ای میباشد.
سنگ قبر عطار به ارتفاع 63/1 متر و پهنا 70 سانتیمتر و طول 32 سانتیمتر در اواسط مقبره نصب شد‌ه‌است. در میانه بنای آرامگاه جای‌دارد و بالای بقعه دارنده گنبد کوچکی میباشد که قوس مازه دار، داراست.
مزار وی از فرآورده نوعی سنگ به اسم افراشته به رنگ سیاه میباشد و اشعاری به خط ثلث آن را تزیین کرده اند.

مسجد در جمهوری اسلامی ایران مهمترین بناهای مذهبی تشریفات مشهد هر شهر و روستا بودند که همواره نفش مهمی در معاش مسلمان ها داشته اند. با اعتنا به‌این که دولت اسلامی در شهر ولادت می‌یابد و با اعتنا به‌این که تشکیل این دولت برای نخسین بار در مسجد شکل می گیرد، براین اساس وجود مسجد جامع، به یکی‌از مختصات اساسی شهر عصر اسلامی تبدیل می شود.

مثلا موادتشکیل دهنده مهم شهر اسلامی مساجد می‌باشند. مسجد اهل ایران در شهر، مهمترین بنای همگانی تلقی گردیده و در تفکرات مرتبط با شهرسازی اسامی شرایط اصلی داشته میباشد.

مسجد اهل ایران آغاز در کنار شهرها سازه می شد تا این که در حین مجال قلب شهرها پذیرای آنان شوید. بیشتر بناهای مسکونی، تجاری و خدماتی در شهرهای تاریخی مرزو بوم یک یا این که دو طبقه بوده اند و در سود شهر از یک خط عرش نسبتاً صاف و هموار بهره مند بوده میباشد و فقط مساجد و بقیه بناهای مذهبی از طول بیشتری نسبت به بناهای مجاورشان منتفع بوده اند و بدین ترتیب از موادسازنده شاخص در سیمای شهر به شمار می آمده اند.

به خصوص منار و گنبد مسجد بسیار مرتفع ساخته شدند و از ارکان شاخص سیمای شهر بوده اند، چنان که از بیرون شهر و نیز از بخش اعظمی از نقاط باطن شهر چشم میشد.مسجد جامع همواره به مثابه پر رنگ ترین عنصر معماری منبعث از آیین اسلام، با جامعه هم پا بوده میباشد.

وسعت فرنگی مسجد اهل ایران هر صورت میخواهد باشد، در بعدها و نقشه زمین تابع بافت شهر و تجهیزات جانور میباشد و هر جا که مورد نیاز شد و از هر طرف که قابلیت و امکان بود بر سطح مسجد افزوده میگردد.

شکوه و زیبایی معماری اهل ایران تشریفات مشهد اسلامی، به تزئین و آرایش و پیرایش آن متعلق بوده میباشد. هنرهای والای اسلامی از هنرهای تزیینی و کاربردی گرفته تا تاسیس والا ترین بناهای مذهبی در معماری صفوی التفات و اعتبار ویژه ای داشته میباشد . از دلایل توسعه و گسترش هنر و معماری در عصر صفویه تزئیناتی زیرا آینه کاری، آجرکاری، گچبری، کاشی کاری، حجاری، منبت کاری و نگارگری بود که با‌گاز ترویج یافت. در معماری اسلامی خصوصا بناهای مذهبی مانده از معماری صفویه با به کارگیری از قانون ها منعکس شدن فروغ و روشنایی با آینه کاری راهروها و سقف ها تلاش می گردیده تا فروغ بیشتری را به درون سازه موعظه گردد.

طریق های اجرای تزئینات در معماری صفویه
معماری کشور‌ایران مسئله رشد، تکوین و تکامل هنرها و فوت‌و‌فن اکثری را آماده نمود. هر یک از این فوت و فن به نحوی معماری جمهوری اسلامی ایران را تروتمیز اند و معماران توانسته اند به امداد آن ها به هدف ها متعالی معمارانه خویش دست یابند. در معماری صفوی هیچ کاری فقط به خیال تزئین ایفا نمی به عهده گرفت بلکه در پس هر عنصر تزیینی دلیلی فنی، کاربردی و یا این که متعالی وجود داشت.

کاشی کاری دربین هنرها و فوت و فن ، کاشی کاری هنر ممتازی میباشد که گوناگونی و تنوع اکثری دارااست و در معماری صفویه به نقط ی اوج خویش ( حد اعلای خویش ) رسید. این تنوع در پوسته پنج تیم والا کاشی کاری است که عبارت اند از : کاشی تراشیده ( معرق )، کاشی درهم ( معقلی )، کاشی زیررنگی، کاشی هفت رنگ و کاشی کاری با کاشی نره، مساجد و مدرسه ها صفوی کلاً با پوششی از کاشی ها در باطن و خارج سازه تزئین گردیده اند. در حالی که کاربرد کاشی های معرق تداوم می یافت سلطان عباس که برای دیدن بناهای مذهبی بدون نقص نشده اش بی تاب بود به کارگیری بیشتر از تکنیک سریع کاشی هفت رنگ را تقویت کرد.

درباره معنا کلمه و واژه منبر اورده تشریفات مشهد شده : « جای بلندی که واعظ و خطیب از آن بالا می رود و به وعظ و خطابه میپردازد. منبر رفته رفته در دنیا اسلام آنچنان جا زمین‌خورد که یکی اسباب و اثاث ضروری در چینش داخلی مسجد در عمده شهرهای تبارک، از این رو در تمامی مساجد جمعه ( جامع ) منبر های باشکوهی تحت عنوان رده تلاوت خطبه و ارشادوراهنمایی برای آن ها و والیان آن‌ها گذارده شد.

منبرهای اول بسیار بی آلایش و دارنده یک سری پله بودند. اساسا منبر از حیث ساختاری از دو مثلث مسطح در دو بدنه تشکیل میشد که دربین این دو ، یک ستون پله قرار می گرفت که خطیب را به بالاترین نصیب که عرشه یا این که نشتگاه میباشد میرساند. البته رفته رفته، بلندا و سرازیرشد منبرها نیز دارنده تغییرات گوناگونی شد.

صحن ( تراس )
صحن یا این که تراس از جهاتی برای هر بیننده ای مهم‌ترین بخش مسجد میباشد. تأثیر معماری مسجد مستقیما به اندازه ایوان بستگی دارااست . فضای گسترده خالی هر بیننده ای را متوقف می نماید و اورا متوجه این نکته می سازد که دنیای بی روح و کسل کننده روزانه را پشت رمز گذارده میباشد. ایوان مسجد نیز همانند تراس جلوی کلیساهای مسیحی اول ، خبر از وجود جرم میدهد و محدوده ای مقدس را معین می نماید.

حتی در شرایطی که این محدوده عموما برای عبادت به کارگیری نشود. ایوان هیچ صورت از پیش رقم خورده ای نداشت. البته صورت چهار گوش آن ، چه عریض باشد چه طويل ، چیره میباشد . در شهرهای تبارک ، تراس پذیرای آن تیم از نمازگزاران روز آدینه که در بقعه جا نمی شدند ، بود و حتی‌د‌ر مرکزها کوچکتر در شرایط های خاصی مانند اعیاد یا این که نمازهای متفرقه از این اطراف به کارگیری می گردیده‌است . ایوان هیچگاه فضای مرده محسوب نمی‌شد .

مسجد نصیرالملک شیراز از مساجد استان فارس، معروف تشریفات مشهد به مسجد صورتی نمونه ای جامع از هنر و معماری ایران هست. آنچه این بنا را شاخص می سازد، تجلی رنگ است که هنرمندان ایـن بنا مدرس محمد حسن معمار، معلم کاشی پز و استاد محمد حسینی نقاش شیرازی با منفعت مندی از هنرهایی همچون کاشی کاری، مقرنس کاری، حجاری، آجرکاری و غیره این بنا را تروتمیز اند.

گروه بنـا از یک مسجد گران قدر و یک امامزاده با گنبد و صحن ورودی جداازهم تشکیل شـده می باشد. مسجد دارای صحن وسیع، دو ایـوان روبه روی هـم، دو شبستان کشیده، یک سردر ورودی پرتزئین و یک رواق می‌باشد.

تاریخچه مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی)
مسجد نصیرالملک در بعد از ظهر قاجار به دستور میرزا حسن علی خان ملقب به نصیرالملک، که از اعیان و اشراف شیراز بوده می‌باشد در سالهای ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۷ هجری قمری ساخته شد و یکی‌از زیباترین مساجد ایران است.
مسجد نصیرالملک شیراز از بینش کاشی کاری ارزنده ترین مسجد کشور‌ایران و طریقه ساختمان سازی به ویژه کاشیکاری و مقرنس بیمانند میباشد.
مساحت آن ۲۸۹۰ متر مربع و تحت بنای آن ۲۲۱۶ متر مربع میباشد.
در‌این مسجد ازشیشه های رنگی مستعمل به همین انگیزه آن را مسجد صورتی جمهوری اسلامی ایران نیز میگویند.
مسجد نصیرالملک یک رمز در ورودی دارااست و دو ورودی دیگر آن به کوچه جنوبی و مسجد و به امامزاده جنب آن مرتبط میباشد.
ورودی مهم مسجد از کاشی هفت رنگ با تزیینات فراوانی از گل سرخ گل زنبق شیراز میباشد . این سردر دارنده دو جرز میباشد وهر جرز به سه نصیب تقسیم گردیده و در بالای آن یک تابلو با کاشی هفت رنگ قراردارد سردرد با یک فرورفتگی جای‌دارد.

آرامگاه روضه خوان احمد جامی، صوفی تشریفات مشهد خراسانی و شعر سرا اهل ایران در مسیر مشهد به هرات جای دارد. که به جهت وجود مزار روحانی الاسلام احمد جامی ملقب به ابونصر احمد ژنده پیل مشهور به روضه خوان استکان، تربت لیوان اسم گرفته میباشد.

روضه خوان احمد جامی در قرن پنجم و ششم هجری قمری می زیسته میباشد، و از عرفای این زمان به حساب آورده می شود. محل تولد او روستای نامق ترشیز (کاشمر) میباشد. احمد استکان را سازه به درخواست خودش در خارج ده «معد آباد» به خاک سپردند.

معد آباد در طی روحانی الاسلام احمد جامی دهی بوده میباشد در حوالی لیوان و درحال حاضر اسم محل و کوچه ای بسیار دیرین در تربت لیوان میباشد.

این زیارتگاه به وسیله سیاحان اروپایی قرن نوزدهم میلادی بازدید و تعریف گردیده‌است. مزار روحانی لیوان در انتهای حیاطی جای‌دارد که بناهایی از قرن (سیزدهم تا قرن نوزدهم میلادی – ۷ تا ۱۳ هجری) وجود دارااست.

این بناها دربرگیرنده مساجد، مدرسه های، خانقاه، آب انبار و احیانا آرامگاه هایی برای اشخاص دیگر میباشد. طرح مزار از نوع حظیره میباشد. ده سازه در این موسسه وجود دارااست و از مهم‌ترین بناهای آرامگاهی جمهوری اسلامی ایران میباشد

شاید بتوان تنوع در صورت، اندازه، پلان، تزیینات، موادو مصالح، نوع پوشش بام و غیره در‌این بناها را ناشی از دو دلیل دانست:
یکی از گستردگی آن‌ها تشریفات مشهد در اقلیمهای گوناگون از قبیل دشت، بیشه، کوه و بیابان

دیگری تنوع فرهنگی و عموم در جاهای گوناگون به این دلیل که آرامگاه های کشور‌ایران به جهت مردمی بودن ذوق و سلیقه ها و خواستهای متنوعی را رفلکس می‌دهند.

تنی چند از این آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران از چهارطاقی های ساسانی الهام گرفته مانند آرامگاه دارای شهرت امیراسماعیل سامانی در بخارا
گروهی دیگر از آرامگاه در کشور ایران که دارنده گنبد رک میباشد از چادرهای اقوام رنگ زرد پوست آسیای اواسط الگوبرداری گردیده مانند ساختمان بلند رادکان، گنبد قابوس
چندین نیز دارنده گنبد نار می‌باشند همچون ساختمان بلند های خرقان، گروهی دارنده گنبد شلجمی میباشند نظیر خواجه ربیع در مشهد و آقا شاه علی در مشهد اردهال کاشان
گروهی دیگر گنبد ارچین دارا هستند نظیر آرامگاه دانیال فرستاده در شوش یا این که آرامگاه دارای شهرت یعقوب لیث صفاری در اطراف شوشتر
گروهی نیز به هیچ عنوان گنبد نداشته و دارنده سقف شیروانی می باشند مانند بیشتر بقعه در گیلان، برخی پلان هشت وجهی دارا‌هستند مانند گنبد سلطانیه و گنبد علی در ابرقو و چند دیگر مربع صورت اند نظیر گنبد سرخ مراغه
گروهی از آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران دایره صورت اند مانند ساختمان بلند پیر علمدار در دامغان و در غایت چند نیز پلان ستاره ای صورت دارا‌هستند همانند گنبد قابوس
آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران ضمن تنوع در صورت ظاهری در اسم و تیتر تخصیص داده گردیده نیز متفاوتند. مغایر مسجد که در همه زبانهای فارسی، عربی و ترکی با یک اسم شناخته می‌شود.
بناهای آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران در زبانها و مکانهای گوناگون عنا وین بخش اعظمی زیرا: آرامگاه، حرم، مرقد، ضریح، مشهد، آستانه، زیارت، مدفن، بقاع ، گنبد، مقبره، ساختمان بلند، تربت، مزار، مضجع و گور را به خویش تخصیص داده میباشد.
همینطور شخصیتهای آرمیده درین بناها نیز عنا وین متنوعی دارا هستند از قبیل: امامزاده، سلطان، شاهزاده، بزرگوار، آقا، پیر، پدر، عالم، سید، فرمانروا، روحانی، ملا و حضرت
مثال هایی از این دست عبارتند از: آرامگاه پر اسم و رسم شهدا در فهرج یزد، حرم پیر احمد زهرنوش در ابهر زنجان، مرقد مطهر حضرت معصومه درقم، ضریح ملکوتی ثامن الائمه در خراسان، مشهد اردهال در حوالی کاشان، آستانه اشرفیه، آرامگاه مشهور آقا سیداشرف در شروع اشرفیه گیلان، زیارت شاهواروق در اطراف تفرش، مدفن دوازده بدن در ملاط رانکوه گیلان، بقاع پدر رکن الدین در یزد، ساختمان بلند رسکت و یا این که ساختمان بلند لاجیم در مازندران، تربت حیدریه در خراسان، مزار شریف در افغانستان، مضجع شریف پیامبر الله در ایالات متحده عربی و گور پدر علی در کردستان.

ساختمان مسجد کاشان مبتنی بر نظام زمین و آب تشریفات مشهد صورت گرفته و مثال ویژه ای از مساجد تاریخی میباشد که فضای ذیل گنبدخانه با وجود وزن زیاد آن خالی میباشد و مسیر عبور آب ورودی به محله بوده؛ آبی رنگ که در مسجد وارد پخش اب گردیده و نیاز بخشهای متعدد محله را تأمین می نموده است.

نکته حائض اهمیت دیگر، تکامل هیبت مسجد جامع کاشان براساس تکامل طرح مساجد تاریخی میباشد به گونه ای که بنای اول آن بصورت یک شبستان ایجادشده، به واسطه توسعه محله، به به عبارتی صورت پیشرفته، مناره تحت عنوان علامت مسجد و نمادی برای محله به آن افزوده گردیده، با ساخت گنبدخانه وارد مرحله جدیدی گردیده و در غایت به یک دو ایوانه با ۳ شبستان تبدیل گردیده‌است.

تمامی این تغییرات، در کنار تغییرات بافت تاریخی و توسعه و گسترش شهر به سوی شرق رخداد و منجر شد مسجد جامع نخستین، به‌تدریج رونق خویش را از دست بدهد و تبدیل به مسجدی محله ای خواهد شد.

مسجد کاشان در زمان ادوار متعدد، بارها رو به افول و ویرانی گذارده و بر تاثیر بی توجهی، حال و روز نابسامانی را از رمز گذرانده میباشد. از سویی، منابع از زمین‌لرزه های زیادی نیز در کاشان خبر می‌دهند که اگرچه از شدت و بزرگی آن ها خبری در مشت وجود ندارد، هرمورد سبب به خرابیهای بخش اعظمی در کاشان گردیده اند.

گزارشی مختصر از بازسازی مسجد جامع کاشان بعداز این زلزله ها را در محراب گنبدخانه می اقتدار روءیت کرد. بدین ترتیب کالبد مسجد بعد از این زلزله و در جریان مرمتهای آینده، مبتلا تغییرات بسیار شد‌ه‌است.

کتیبه هایی با خط بسیار زیبای کوفی تشریفات مشهد در جلوی نمای بیرونی مسجد مسجد ملک کرمان درج شده میباشد.
نقـوش مسجد ملک به دو شکل گیاهی و هندسی می باشند.
تزیینات شناسایی شـده ی آجری به عمل رفته در‌این مسجد دربرگیرنده گل انداز، گره ساز ، تلفیق آجرو گچ و کتیبه کوفی میباشد.
نقوش جانور بر روی حیاط غربی این نقش، هیبت هندسی معمولی گردیده و دکوری میباشد که در بخش کناره جای دارد و دربرگیرنده دو نصیب تکراری میباشد و به طور تلفیق آجرو گچ ، شغل گردیده‌است.
این نقش از تلفیق مربع و دایره به وجود آمـده میباشد و به عنون کناره ی بدور نقوش باطن تراس مستعمل میباشد.
هیبت گیاهی و دکوری در نصیب اواسط قراردارد و دورآن کناره ای تزئینی وجود داراست.
زیربنای هندسی مسجد ملک کرمان مربع، دایره و مثلث میباشد.
یک گل چهار پروسط نقش و دور و اطراف آن چهار برگ تزئینی و دربین هریک از اینها ، یک گل با سه صورت دایره ای وجود دارااست.
نقش جان دار بر روی دیوار محراب مسجد ملک نقش هندسی که دو طـرف مـحـراب قـرار داراست و با آجـرو گچ فعالیت شد‌ه‌است با مبنا هندسی مربع و مثلث صورت پیاده سازی شد‌ه‌است.مسجد ملک در جنوب شرقی شهر، در کناره جنوبی خیابان امـام واقـع شـده میباشد و با شبستان های متفاوت و صحن کلان جاذبه تاریخی خـود را محافظت نموده است. وجـود ساختمان بلند آجری و سه محـراب گچ بـری شـده، حکایت از عمر و دیرینگی مسجد دارااست.
مسجد ملک کرمان از نوع چهارایوانی و اولی مسجد جامع شـهر بوده که تا زمان آل مظفر و تاسیس «مسجد جامع مظفری» تحت عنوان هسته مرکزی اجتماعات کرمان شناخته گردیده بود.

در باب مجال تاسیس مسجد دو لحاظ متعدد وجود دارااست . در کمی از منابع قبل، برای مثال کتاب تاریخ کرمان، ملک قاورد سلجوقی که سرسلسـله سـلاجقه کرمان میباشد، بانی سازه نام برده میباشد.

مسجد جامع سمنان در راس شهر سمنان تشریفات مشهد واقع شد‌ه‌است. این مسجد را می قدرت در زمره ی دیرین ترین و قدیمیترین بناهای تاریخی و اسلامی شهر سمنان به شمار آورد که به حق یکی کهن ترین مساجد کشور ایران بعداز تاریخانه می‌باشد.

تاریخچه مسجد جامع سمنان

با دقت به گمانه زنی ها و حفاری های سال ۱۳۵۴، این سود نتیجه ها گردیده‌است که مسجد جامع سمنان در قرن نخستین هجـری بـر روی خرابـه ي آتشکده ی ساسانی سازه شده البته در حین مجال تعمیرات و تغییراتی در آن صـورت گرفتـه میباشد.

در حکومت عبدالله بن قدمت، ثروتمندان سمنان مسجد کنونی این شهر را ساختند البته این سازه دارنده چندان شکوهی خلا. بعد از آن بارها اشخاص متعددی بر بنای ابتدایی اضافه کردند.

مانند گنبد باختری و شبستان شمالی را خواجه ابوسعید سمنانی و خواجه نظام‌الدین در زمان سلطنت سنجر سلجوقی ساختند و شبستان جنوبی را روضه خوان رکن‌الدین علاءالدوله سمنانی در طول وزارت ارغون‌خان سازه نمود و زیرا فساد به وجود آمده بود، در حین فتحعلی سلطان، ذوالفقارخان به تجدید آن پرداخت. مسجد خاوری را خواجه کیقباد بن ملک شرف‌الدین سمنانی ساخته و تراس متصل به گنبد را خواجه عزالدین محمد بالیچه سمنانی وزیر میرزا شاهرخ سازه کرده میباشد.