مجله خبری تشریفات

در امتداد حدّ مسجد تا بسط عبدالمجید، به طور یکی از پر شکوه ترین مساجد فقید اسلامی جلوه گری می نماید. این سازه که حدود 6024 مترمربّع مساحت دارااست، با پیشرفت و تجدید بناهایی که در سه سمت شرقی و غربی و شمالی مسجد به مساحت 6247 مترمربّع شکل گرفت، مجموع بنای سعودی ها را به 12271 مترمربّع افزایش اعطا کرد که با محاسبه تشریفات مشهد مساحت جهت قبلی و کهن مسجد که تا به امروز پابرجاست، (یعنی 4056 مترمربّع) مساحت کل بنای مسجدالنبی را در زمان ما به 16327 مترمربع رسانید.

درین بنای پرشکوه و دقیق که به طور سه شبستان شمالی، شرقی و غربی تاسیس شوید، 222 ردیف خوشگل، با سرستون های فلزّی توأم با سنگ های حجّاری گردیده و منقّش، جلوه آرایی خاصّی دارد و برای استواری اینگونه بنایی 74 ردیف مربّع صورت در امتداد دیوارهای شرقی و غربی، هر کدام به ارتفاع 128 متر و دیوار شمالی به ارتفاع 91 متر تاسیس شد که توسط 44 پنجره تعالی و مزیّن به سنگ های تراشیده گردیده و سرستون های هلالی، به شبستان های نام برده شکوه خاصّی داد.

در قسمت شرقی و غربی دیوار شمالی مسجد، دو مناره به مدل معماری عثمانی، در غایت استحکام و نازکی که هر مورد با هفده متر عمقِ محور، 70 متر طول داراست، عظمت بنای مسجد را دو چندان کرد.

بعداز اتمام مرحله در آغاز توسعه و گسترش، بایستگی کامل شدن آن و تعمیر نمای فرنگی دیوارهای شرقی و غربی و جنوبی، مدّحیث دولت قرار گرفت. همینطور نمای فرنگی درهای باب السّلام و باب الرّحمه و باب جبرئیل و باب النّساء نوسازی شوید و باب الصّدیق که در طول قبل مسدود گردیده بود، با تعمیر و مرمّت جدیدی باز شد.

سعید ، با مامان و اخوی خویش، سه شب ، در زائرسرای مسجد اقامت کردند . شب سوم که شب آدینه بود، مداقه دیگری شد که‌این توشه، تشریفات مشهد در بیداری اعمال عهده دار شد . فعلا، متن آن واقعه را از گویش سعید بشنوید :

شب آدینه، در اتاق شماره‏ی هشت نشسته بودم و مادرم درگیر قرائت قرآن بود . احساس کردم که فردی در کنار اینجانب گرد هم آیی و برای اینجانب، رهنمودها و راهبرد‏هایی را ذکر فرمود .

زیرا سخنانش به انتها رسید، برگشتم و کسی را ندیدم . از مادرم پرسیدم که: «مامان! با اینجانب بودی؟» . اظهار کرد: «اینجانب، قرآن می‏خواندم، با تو نیستم .» . پرسیدم: «پس این کی بود که با اینجانب صحبت می‏گفت؟» . مادرم خاطرنشان کرد: «کسی در این مکان وجود ندارد » .

در آن موقع، پتو را بر سرم کشیدم و هر چه به مغزم فشار آوردم که مطالب آن فرد را به خیال بیاورم، چیزی به یادم نیامد .

روز آدینه، سعید و مادرش، به طهران گشوده می‏گردند و به مریضخانه الوند مراجعه می‏نمایند . بعد از عکس‏برداری، معین می‏گردد که سعید، درست و تندرست می باشد و از غده‏ی بدخیم سرطانی، هیچ خبری وجود ندارد .

به این سیرتکامل، این طفل خوشبختی‏مند – که به حق، «سعید» نامگذاری گردیده – از معجزات باهر حضرت اما بعد از ظهر، ارواحنا فداه، بهبودی کامل خویش را در می‏یابد .

دو هفته آن گاه (شب چهارشنبه بیست و پنجم جمادی الاولی موازی با 19/8/72) سعید ، با مادرش و برادرش محمد نعیم، به جمکران آمده بود تا پیشانی متانت بر آستان مسجد حضرت صاحب و مالک الزمان علیه السلام بساید و از محضر مولا و مقتدایش سپاس نماید . خوش‏بختانه، حقیر هم در مسجد بودم و از ماجرا شفا یافتن وی باخبر بودم . با وی به محل کار مسجد رفتم و در حضور ده‏ها نفر از دوستان ، مطالب بالا را از گویش سعید بدون واسطه شنیدم .

این کلیسا در بخش داخلی خود بسیار بزرگ هست و حالت غامض‌ای دارد. سالن مهم آن یک گنبد مرکزی با شعاع ۲۴/۳۱ متر و ارتفاع نزدیک به هفت متر داراست. این گنبد از یک‌سری سقف متوالی و همچنین 40 پنجره کمانی تشکیل شده است. این پنجره ها حجم زیادی از نور را وارد فضای سالن می‌کند.

در حین قرن‌هایی که از عمر این سازه می‌گذرد، گنبد سالن اساسی را بارها ترمیم و نوسازی کرده‌اند. تشریفات مشهد در حال حاضر گنبد حالت دایره وار خود را از دست داده و بیشتر شبیه به بیضی میباشد. تمام سطوح داخلی با سنگ مرمر سبز و سفید و یا سنگ آذرین بنفش و یا موزاییک های طلایی رنگ فرش شد‌ه‌است. ستون‌هایی که در فضای داخلی وجود داراست نیز روکش‌هایی از همین متاع دارا هستند و به این ترتیب فضاهای داخلی درخشندگی چشم گیری را ارائه می‌دهند.

روی هم رفته نصیب‌های مسجد ایا صوفیه به شرح ذیل است:

گنبد

کوزه مرمر

تراس غربی و مدخل

سرسرای بالا

لژ منحصر به فرد ملکه

درب مرمر

مختصری از معماری مسجد ایا صوفیه

مختصری درباره تزئینات موجود در ایا صوفیه

تزئیات داخلی ایا صوفیه یکی‌از مهم‌ترین بخش‌های آن را تشکیل میدهد، در طی جاستینیان این تزئینات طراحی با تخته سنگ‌های مرمر روی دیوارها و موزائیک را شامل میشد. دو فرشته، جبرییل (Gabrial) و میکاییل (Michael) بر روی پشت و بغل سکوی خطابه کلیسا و شماری دکور تلویحی بخشی از تزئینات به جای ما‌نده از آن زمانه میباشد.

همچنین شماری موزائیک‌های تزئینی درین سازه وجود داشته می‌باشد که در زمان پیکار‌های ضد مذهبی از میان رفته‌اند و موزائیک‌های که اکنون وجود دارا‌هستند مربوط به بعد از این نزاع‌ها میباشند. موزائیک‌های تزیینی، گنج‌ها، عتیقه‌های مذهبی، تصویرهای نقاشی شده و... به مورو فرصت در طول کلیه سال‌ها و قرن‌های حیاط ایا صوفیه به این مجموعه اضافه شدند.

10ـ محقق و متتبع بی‏نظیر، میرزا حسین نوری، متوفای 1320 هجری، بعد از جست و جوی‌بار فراوان، به هشت‏باب از ترجمه‏ی تاریخ قم دست‏یافته (جنة الماوی، ص 47 و بحار، ج 53، ص 234) و مشروح داستان تاسیس مسجد مقدس جمکران را از ترجمه‏ی تاریخ قم، از روی دست‏خط سید نعمت الله جزائری، در اثر ها ارزش‏مند تشریفات مشهد خود آورده میباشد :

1ـ جنة الماوی، چاپ بیروت، دارالمحجة البیضاء، 1412 هجری، ص 42- 46 .

2ـ همان، به پیوست، بحار الانوار، چاپ بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 هجری، ج 53، ص 234ـ. 230 .

3ـ نجم ثاقب، چاپ تهران، علمیه‏ی اسلامیه، بی‏تا، ص 212- 215 .

4ـ واژه و کلمه‏ی طیبه، چاپ سنگی، بمبئی، 1303 هجری، ص 337 .

5ـ مستدرک الوسائل، چاپ قم، مؤسسه‏ی آل‏البیت علیهم السلام، 1407 هجری، ج 3، ص 432 و447 .

11ـ شیخ محمد علی کچویی قمی (متوفای 1335 هجری) مشروح آن را از کتاب‏های خلاصة البلدان، نجم ثاقب، کلمه و واژه‏ی طیبه، در کتاب ارزش‏مند انوار المشعشعین، چاپ قم، کتابخانه آیة‏الله مرعشی، 1423 هجری، ج اول، ص 441- 449 (چاپ سنگی 1327 هجری، جلد نخستین، ص 184- 189)، نقل کرده است .

12ـ حاج روحانی علی یزدی حائری (متوفای 1333 هجری) مشروح آن را در کتاب « الزام الناصب » ، چاپ بیروت، مؤسسه‏ی اعلمی، 1397 هجری، جلد دوم، ص 58- 62، به نقل از محدث نوری، از ترجمه‏ی تاریخ قم آورده میباشد .

13ـ کلیه‏ی افرادی که بعداز محدث نوری درباره‏ی تاریخ قم کتاب نوشته‏اند، مشروح قصه تاسیس مسجد مقدس جمکران را از او نقل کرده‏اند . شیخ محمد حسن ناصر الشریعه، متوفای 1380 هجری، در تاریخ قم، چاپ قم، مؤسسه‏ی مطبوعاتی دارالعلم، 1342 شمسی، ص 147- 156، یکی از آن افراد است .

کلیه‌چیز درباره مسجد سلیمانیه استانبول

هر فرمانروا برای نشانه‌دادن اقتدار و عظمتش فعالیت خاصی جاری ساختن میدهد. نبرد‌ها و پیروزی‌های پی‌پیرو به‌‌تنهایی برای جاودانه‌کردن اسم پادشاه سلیمان کافی بودند؟ شاید آری؛ البته این پادشاه عثمانی برای نشان‌دادن قدرتش و زنده نگه‌داشتن اسمش یک اپلیکیشن دیگر هم داشت. مسجد سلیمانیه استانبول به‌فرمان پادشاه روی یک کدام از هفت‌تپه شهر ساخته شد و تراسی که در پشت مسجد قرار دارد، منظره‌ای چشم‌نواز از شاخ طلایی و تنگه بسفر را نشان میدهد. این مسجد ساخته شد تا سلطان سلیمان حتی بعداز مرگش هم بتواند به سرزمینش تشریفات مشهد فرمانروایی کند. می خواهید بدانید چه موقع این مسجد ساخته‌شده و چه کسی معماری آن را برعهده داشته می‌باشد؟ در این نوشته‌ی علمی کلیه‌چیز را درباره مسجد سلیمانیه استانبول خوا هیم خاطرنشان کرد.

مسجد سلیمانیه استانبول از ساعت ۹ صبح تا ۶ بعد از ظهر گشوده است و میتوانید از این بنای تاریخی بازدید نمایید. البته مسجد در ساعت‌های برگزاری نماز بسته میباشد. باید فرصت را به‌نحوی تنظیم نمایید که غیر ساعت‌های برگزاری نماز در این مکان حضور داشته باشید.

بازدید از مسجد سلیمانیه بدون پول است و نیازی وجود ندارد که هزینه ای پرداخت کنید. ولی برای محافظت از این بنای تاریخی، از امداد‌های مالی گردشگران و بازدیدکنندگان استقبال می شود.

در شرایطی که به تاریخ امپراتوری عثمانی و نحوه معماری آن ها علاقه‌مندید، به طبع برنامه بازدید از مسجد سلیمانیه را در نرم‌افزار‌هایتان در هجرت به استانبول داشته باشید. البته که دیدن این مسجد برای همه گردشگران خالی از لطف نخواهد بود. فراموش نکنید که برای رفتن به مساجد ترکیه بایستی عفاف داشته باشید. در شرایطی که خانمید، یک شال بلند یاروهمدم داشته باشید و جامه آستین‌بلند بپوشید.

مسجد النبی نماد عروج اسلامی در فقید می‌باشد و ظرفیت یک میلیون نفر را دارااست. مساحت این مسجد ۴۰۰ هزار و ۵۰۰ متر مربع میباشد و در حین سال، میلیون‌ها نفر از آن بازدید می‌کنند. مسجد النبی تنها یک مسجد نیست، بلکه یک دانشکده معنوی میباشد و به عنوان بنیاد بزرگ مسلمانان فقیه شناخته میگردد. این مسجد در سال اولیه هجری، بوسیله رسول اکرم (ص) ساخته شد و در بعد از ظهر‌های متفاوت بسط یافت.

مسجدالحرام

مسجدالحرام با مساحت ۳۵۶ هزار و ۸۰۰ متر مربع، تبارک‌ترین مسجد دانا و یکی مکان ‌های تشریفات مشهد زیارتی در طول حج میباشد. این مکان از آن رو مسجدالحرام نام گرفته است که پروردگار متعال گوشه و کنار آن را حرم دانسته و کشتار هر جنبنده‌ای درین حوزه‌ حرام میباشد. تاریخچه غنی و معماری بی‌نظیر مسجدالحرام باعث شد‌ه‌است علاوه بر مسلمان‌ها، هر سال گردشگران زیادی در مکه حضور یابند و درخصوص آن اطلاعات بیشتری دستیابی کنند. سازنده این مسجد تاریخی حضرت ابراهیم (ع) هست و حجرالاسود، جایگاه ابراهیم و تپه‌های صفا و مروه از مکان ‌های مهم آن به حساب می‌آید. این مسجد با وجود وسعت زیاد خود، هر سال برای پذیرایی از میلیون‌ها عبادت‌کننده در ایام حج پیشرفت مییابد.

آشنایی با مساجد چهارگانه عالم

همانگونه که می دانید مسجد الحرام و مسجد الاقصی و مسجد النبی و مسجد کوفه چهار مسد گران قدر عالم میباشند که در سراسر فقیه و برای همه مسلمان ها و غیرمسلمانان شناخته شده می باشند. برای آشنایی با مساجد چهارگانه جهان این نصیب گهر را بخوانید. به‌دنبال مطالبی راجع‌به مساجد چهارگانه فقیه و چهار مسجد تعالی عالم می‌خوانید.

از حیث استحکام بنا و ویژگی‌های معماری اسلامی و زیبایی در طراحی، سیاق، خط، کاشی‌کاری‌های معرق و غیرمعرق، مرقم و غیرمرقم، مقرنس، گچ‌کاری و دیگر تزئینات هنری و مشخصه‌های معماری سنتی بی‌نظیر و ممتاز دارد. بنای مسجد با گذشت ۶۰۰ سال همچنان مستحکم و به یاد ماندنی، چون آیینه‌ای میباشد که عظمت و قدمت و زیبایی معماری و هنر اسلامی در عهد تیموری را به نمایش می‌گذارد. خراسان در کتاب های دیرین ایرانی پهنه ی زمین به هفت اقلیم قسمت گردیده‌است. که برای مثال ی آن ها ساوات (مرزو بوم مشرق) تشریفات مشهد یعنی خراسان میباشد. کلمه ی خراسان خود ترکیبی از دو واژه ی قدیمی ایرانی یعنی «خور» در مضمون‌ خورشید و «راحت» صفت فاعلی از ریشه ی «آس» به معنی برآمدن و سرزدن است و خراسان سرزدنگاه خورشید یا مشرق زمین معنا می‌دهد. در کتاب شهرستان های کشور‌ایران نخستین سرزمینی که نامش برده می شود خراسان با شهرهای سمرقند، سغر، بلخ، خوارزم، مرو، مرورود، هرات، توس، پوشنگ، نیشابور، قاین، گرگان، کوش است.

جغرافی نویسان اسلامی غالباً خراسان را بارکده ی فقیه اسلام دانسته و حدود آن را وسیع تعریف‌و‌تمجید کرده اند براین اساس نام خراسان یادآور تقدسی کهن میباشد که خاطره های جمعی را برای اقوام بسیاری متداعی می کند. چه سرزدنگاه خورشید و پرتو بخش کشور ای آریایی از مجال های بسیر بدور هست به سبب این تقدس و عنایت فرهنگی است که این میهن را جایگاه دانشمندان، بزرگان، فقها و علما دانسته اند و آن را بلندمرتبه شمرده اند. از کجای این خراسان تبارک (خراسان قدیم) بگوییم از مشهد مقدس که آرامگاه جان دانا هست و پیکر منزه فرزند بلندمرتبه بنی اکرم (ع) را در آغوش داراست، از بلخ درخشان و سمرقند ز زمینش یا از گهواره ی هنر و متانت، هرات، نیشابود، قاین، بیرجند، سبزوار. از کجای این کشور مقدس صحبت بگوییم که بام و درش درخشان می‌باشد و کوه و بیابانش تابان، خراسان یادآور جاذبه های خاص و خاطره های دلنشینی هست که شوق و اشتیاق کودکی و شور جوانی را در دل ها ایجاد می کند. شوری که می توان تولید کننده صمیمی ترین و رمانتیک ترین نوشته ها باشد.

همانگونه که پيش از اين گفته شد؛ روايات بسيار زيادي در اين باره در کتاب ها روائي وارداتی هست که در اينجا به همين مقدار اکتفا مي خواهد شد اما جهت تکميل گفت و گو به بعضي از اوصاف و ويژگيهاي معنوي مسجد کوفه که در متن روايات متفاوت آمده می باشد اشاره مي خواهد شد:

1. ... مسافر در اين مسجد مخير می باشد که نمازش را کل و يا به طور شکسته بخواند.

2. اعتکاف در آن مسجد مانند اعتکاف در مسجدالحرام و مسجد مدينه است؛ يعني از اجر و فضيلت تشریفات مشهد بيشتري برخوردار‌است.

3. مسجد کوفه، افضل از مسجد اقصي در بيت المقدس میباشد.

4. کشتي نوح از همين جای تکان نموده است.

5. هيچ گرفتار و محزوني در مسجد کوفه دست به دعا برنداشته مگر آنکه دعايش مستجاب گردیده‌است؛ يعني پروردگار اندوه و گرفتاري او‌را برطرف ساخته و حاجتش را برآورده است.

6. مسجد کوفه باغي از باغهاي بهشت میباشد.

7. طرف راست اين مسجد خوش یمن و با برکت خیس از طرف چپ آن میباشد.

8. عصاي موسي(ع)، شجره يقطين و انگشتر سليمان و... در آنجاست.

9. در روز قيامت اين مسجد براي اهلش شفاعت خواهد کرد.

10. حضرت ابراهيم(ع) و حضرت نوح(ع) و حضرت زکريا(ع)... در آن نماز خوانده اند.

11. امام مجال(ع) پس از ظهور در آن نماز خوانده و آنجا را محل قضاوت و محکمه خویش قرار خواهد اعطا کرد.

12. آنجا يکي از چهار مسجد مهم مسلمانها می باشد؛ يعني مسجدالحرام و مسجد مدينه و مسجدالاقصي می باشد که مسجد کوفه از مسجدالاقصي با فضيلت خیس است.

آیا قطع اعتکاف گناه دارااست؟

کلیه مراجع: در حالتی‌که اعتکاف واجب باشد و یا دو روز اعتکاف مستحبی تشریفات مشهد را گذرانده باشد و بخواهد اعتکاف را به هم بزند، معصیت کرده است.

پی‌نوشت:

۱. العروة الوثقی، شرائط الاعتکاف، م ۳۹.

آیا معتکف می تواند به هنگام نیت اعتکاف، شرط کند که هر فرصت خواست (هر تعدادی سوای عذر)، از اعتکاف خارج خواهد شد؟

امام: می تواند شرط کند که اگر عذروبهانه عرفی یا دینی برایش پیدا شد، بتواند از اعتکاف خارج خواهد شد؛ ولی فارغ از بهانه جایز نیست. (۱)

آیات عظام بهجت، صافی، فاضل و نوری: آری، چنین شرطی جایز است و در حالتی‌که شرط کرد - هر فرصت که خواست - می‌تواند از اعتکاف خارج گردد. (۲)

آیه‌ها عظام سیستانی، مکارم و وحید: میتواند شرط کند که در‌صورتی‌که عذر و بهانه عرفی یا فقهی برایش پیدا شد، بتواند از اعتکاف را خارج خواهد شد؛ البته سوای بهانه بنابر احتیاط واجب، جایز نیست. (۳)

خارج شدن از مسجد جایز نیست؛ مگر به جهت بایستگی عقلی، عرفی و شرعی؛ مانند: مراجعه به پزشک معالج.

* خروج از مسجد

در چه مواردی می‌اقتدار از مسجد خارج شد؟

کلیه مراجع: خارج شدن از مسجد جایز نیست؛ مگر به جهت لزوم عقلی، عرفی و فقاهتی؛ مانند: مراجعه به پزشک در باب ها اضطرار، رفتن به توالت (لزوم عقلی)، عیادت بیمار، تشییع‌جنازه مرده (لزوم عرفی)، غسل و وضوی واجب (ضرورت فقهی). (۱)

پی‌نوشت:

۱. امام، نوری، مکارم و فاضل، تعلیقات علی العروة، ج ۱ الاعتکاف، م ۳۰؛ صافی، هدایة العباد، ج ۱، م ۱۴۱۲؛ بهجت، وسیلة النجاة، ج ۱، ۱۲۰۳؛ تبریزی، وحید و سیستانی، منهاج الصالحین، الاعتکاف، السادس.

خارج شدن معتکف از مسجد برای فراهم کردن وضو و غسل مستحبی چه حکمی دارد؟

آیه ها عظام امام، بهجت، خامنه ای، صافی و فاضل: اشکال ندارد(۱) آیات عظام تبریزی، سیستانی، مکارم، نوری و وحید: بنابر احتیاط واجب جایز نیست. (۲)

سازه به نقل على بن ابراهیم بن هاشم، این سه دسته یهودى نزد نبی آمده، گفتند عموم را به چه مى خوانى؟ فرمود: به گواهى دادن به توحید و رسالت خودم. اینجانب کسى هستم که نامم را در تورات مى یابید و علمایتان گفته اند که از مکه ظهور مى کنم و بدین حرّه (مدینه) کوچ مى کنم... یهودیان گفتند: آنچه تشریفات مشهد گفتى شنیدیم؛ اینک آمده ایم با تو صلح کنیم که به منفعت یا این که ضرر تو نباشیم و کسى را علیه تو یارى نکنیم و متعرض یارانت نشویم؛ تو هم متعرض ما و دوستانمان نشوى، تا ببینیم عمل تو و قومت به کجا مى انجامد. فرستاده عهده دار شد و قراردادى نوشته شد که یهود نباید علیه رسول یا این که یکى از یارانش به لهجه، دست، اسلحه، مرکب، خیر در پنهانى و خیر آشکارا، خیر در شب و خیر روز اقدامى ایفا دهد و معبود بر این عهد و پیمان گواه میباشد. پس در صورتی‌که یهود این تعهدات را نادیده بگیرد، فرستاده خداوند مى تواند خون وی را بریزد، زن و فرزندانشان را اسیر و اموالشان را غنیمت بگیرد. بعد براى هر بستگان از این یهودیان ورژن اى غیر وابسته تهیه و تنظیم شد. مسئول عهد بنى نضیر حى بن اخطب، مسئول قول بنى قریظه کعب بن اسد و مسئول عهد و پیمان بنى قینقاع مخیریق بود. (طبرسى، اِعلام الورى، ج1، ص157 ؛ مجلسى، بحار الانوار، ج19، ص110؛ احمدى میانجى، مکاتیب الرسول، ج1، ص260).

در‌این عهدنامه طرف هاى تفاهم نامه به خوبى معلوم اند و پیداست که قرار عدم گزند، در یک فرصت براى هر سه فامیل بسته گردیده‌است. با آن که‌این متن صرفا در کتاب اعلام الورى آمده، گزارش ها و شواهد تاریخى آن را تأیید مى نماید، به عنوان مثال در بسیارى از منابع وقتى کلام از قول شکنى سه قوم و قبیله یهودى به در بین آمد، تصریح گردیده است که آن ها هنگام ورود نبی معبود به مدینه، پیمانى را با آن حضرت امضا کردند (واقدى، المغازى، ج1، ص454؛ بلاذرى، فتوح البلدان، ص30؛ یعقوبى، تاریخ، ج1، ص370 و طبرى، تاریخ، ج2، ص172). یا گفته اند: یهودیان با فرستاده قرار گذاشتند که به منفعت و ضرر و زیان وی قدمى برندارند[5] (واقدى، المغازى، ج1، ص454 و بغوى، معالم التنزیل، ج4، ص313).

نکته حائض اهمیت آن که بعد ها یهودیان یکایک بندهاى این تفاهم نامه را ذیل پا نهاده، عهدوپیمان شکنى را به کمال رساندند. آن‌ها دارای تعهد شدند که به هیچ یک از این اقدامات دست نزنند: همکارى علیه رسول، همکارى علیه یاران فرستاده، مبادرت تبلیغاتى، مبادرت مسلحانه، پشتیبانى تدارکاتى معاند، کارشکنی هاى نهفته و آشکار در شب یا این که روز. با وجود کلیه این قیدها و تأکیدها، در بعدی خوا‌هیم روءیت کرد که برخى از این مجموعه ها با پایین پاگذاشتن تمامی این وضعیت، عهدوپیمان خویش را نقض کرده، با مسلمان ها وارد پیکار شدند. پس هر سه بستگان یهودى که بامسلمانان مشغول شدند، باپیامبر تحت عنوان مدیر دولت مدینه عهد عدم گزند داشتند.

شاید تصور گردد که غرض رسول از این قراردادها این بود که از موضع ضعف بیرون گردد. ولی با اعتنا به سیره فرستاده گرامى(ص) اسلام تردیدى وجود ندارد که قول هاى نبی آفریدگار به خصوص قول آن حضرت با یهودیان، استراتژى و شیوه اصولىِ وی بود، خیر تاکتیکى براى جنگ با آنها؛ یعنى در شرایطی که یهودیان نقض عهد نمى کردند نبی هم چنان به آن پاى حایل بود. منعقد عهد و پیمان ها اپ حکومتى آن حضرت بود و مقصود از آن، زندگى مسالمت آمیز با تیم هاى گوناگون به عنوان مثال معارضان؛ ولی این که آن حضرت از شیوه غیب مى دانست که یهودیان عهد و پیمان شکنى خواهند کرد یا قرآن از این ویژگى آن ها حرف گفته ـ به فرض این که‌این آیه‌ها قبل از عهدوپیمان شکنى هاى یهود نازل گردیده باشد ـ دلیلى بر جدى نبودن این قراردادها وجود ندارد. در صورتی‌که این دسته زندگى مسالمت آمیزى با مسلمان ها داشتند به طبعً نبی خداوند با آنها نمى جنگید. حمله به خیبر هم ضمن این که مسبوق به عهد خلا، دست اندرکاران متعددى داشت که در قضیه خیبر به آن اشاره خوا‌هیم کرد.

به صورت کلى، اولیاى الهى بر پاى بندى بر قول تأکید فراوان داشتند و حتى درصورتی که به ضرر و زیان وی و امت اسلامى بود، آن را نقض نمى کردند.[6] مثال بارز آن صلح حدیبیه و عهد و پیمان حکمیت میباشد. در‌صورتی‌که قریش به عهد شکنى دست نمى زد، فرستاده پروردگار سازه نداشت که اینگونه نماید؛ چنان که امیرمؤمنان(علیه السلام) به رغم پافشارى خوارج، عهد حکمیت را تا موعد قانونى اش نقض نکرد و بعداز آن که حکمین طبق تفاهم نامه کار نکردند، فراهم جنگ مجدد با شامیان شد.