مجله خبری تشریفات

آرامگاه روضه خوان احمد جامی، صوفی تشریفات مشهد خراسانی و شعر سرا اهل ایران در مسیر مشهد به هرات جای دارد. که به جهت وجود مزار روحانی الاسلام احمد جامی ملقب به ابونصر احمد ژنده پیل مشهور به روضه خوان استکان، تربت لیوان اسم گرفته میباشد.

روضه خوان احمد جامی در قرن پنجم و ششم هجری قمری می زیسته میباشد، و از عرفای این زمان به حساب آورده می شود. محل تولد او روستای نامق ترشیز (کاشمر) میباشد. احمد استکان را سازه به درخواست خودش در خارج ده «معد آباد» به خاک سپردند.

معد آباد در طی روحانی الاسلام احمد جامی دهی بوده میباشد در حوالی لیوان و درحال حاضر اسم محل و کوچه ای بسیار دیرین در تربت لیوان میباشد.

این زیارتگاه به وسیله سیاحان اروپایی قرن نوزدهم میلادی بازدید و تعریف گردیده‌است. مزار روحانی لیوان در انتهای حیاطی جای‌دارد که بناهایی از قرن (سیزدهم تا قرن نوزدهم میلادی – ۷ تا ۱۳ هجری) وجود دارااست.

این بناها دربرگیرنده مساجد، مدرسه های، خانقاه، آب انبار و احیانا آرامگاه هایی برای اشخاص دیگر میباشد. طرح مزار از نوع حظیره میباشد. ده سازه در این موسسه وجود دارااست و از مهم‌ترین بناهای آرامگاهی جمهوری اسلامی ایران میباشد

شاید بتوان تنوع در صورت، اندازه، پلان، تزیینات، موادو مصالح، نوع پوشش بام و غیره در‌این بناها را ناشی از دو دلیل دانست:
یکی از گستردگی آن‌ها تشریفات مشهد در اقلیمهای گوناگون از قبیل دشت، بیشه، کوه و بیابان

دیگری تنوع فرهنگی و عموم در جاهای گوناگون به این دلیل که آرامگاه های کشور‌ایران به جهت مردمی بودن ذوق و سلیقه ها و خواستهای متنوعی را رفلکس می‌دهند.

تنی چند از این آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران از چهارطاقی های ساسانی الهام گرفته مانند آرامگاه دارای شهرت امیراسماعیل سامانی در بخارا
گروهی دیگر از آرامگاه در کشور ایران که دارنده گنبد رک میباشد از چادرهای اقوام رنگ زرد پوست آسیای اواسط الگوبرداری گردیده مانند ساختمان بلند رادکان، گنبد قابوس
چندین نیز دارنده گنبد نار می‌باشند همچون ساختمان بلند های خرقان، گروهی دارنده گنبد شلجمی میباشند نظیر خواجه ربیع در مشهد و آقا شاه علی در مشهد اردهال کاشان
گروهی دیگر گنبد ارچین دارا هستند نظیر آرامگاه دانیال فرستاده در شوش یا این که آرامگاه دارای شهرت یعقوب لیث صفاری در اطراف شوشتر
گروهی نیز به هیچ عنوان گنبد نداشته و دارنده سقف شیروانی می باشند مانند بیشتر بقعه در گیلان، برخی پلان هشت وجهی دارا‌هستند مانند گنبد سلطانیه و گنبد علی در ابرقو و چند دیگر مربع صورت اند نظیر گنبد سرخ مراغه
گروهی از آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران دایره صورت اند مانند ساختمان بلند پیر علمدار در دامغان و در غایت چند نیز پلان ستاره ای صورت دارا‌هستند همانند گنبد قابوس
آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران ضمن تنوع در صورت ظاهری در اسم و تیتر تخصیص داده گردیده نیز متفاوتند. مغایر مسجد که در همه زبانهای فارسی، عربی و ترکی با یک اسم شناخته می‌شود.
بناهای آرامگاه های جمهوری اسلامی ایران در زبانها و مکانهای گوناگون عنا وین بخش اعظمی زیرا: آرامگاه، حرم، مرقد، ضریح، مشهد، آستانه، زیارت، مدفن، بقاع ، گنبد، مقبره، ساختمان بلند، تربت، مزار، مضجع و گور را به خویش تخصیص داده میباشد.
همینطور شخصیتهای آرمیده درین بناها نیز عنا وین متنوعی دارا هستند از قبیل: امامزاده، سلطان، شاهزاده، بزرگوار، آقا، پیر، پدر، عالم، سید، فرمانروا، روحانی، ملا و حضرت
مثال هایی از این دست عبارتند از: آرامگاه پر اسم و رسم شهدا در فهرج یزد، حرم پیر احمد زهرنوش در ابهر زنجان، مرقد مطهر حضرت معصومه درقم، ضریح ملکوتی ثامن الائمه در خراسان، مشهد اردهال در حوالی کاشان، آستانه اشرفیه، آرامگاه مشهور آقا سیداشرف در شروع اشرفیه گیلان، زیارت شاهواروق در اطراف تفرش، مدفن دوازده بدن در ملاط رانکوه گیلان، بقاع پدر رکن الدین در یزد، ساختمان بلند رسکت و یا این که ساختمان بلند لاجیم در مازندران، تربت حیدریه در خراسان، مزار شریف در افغانستان، مضجع شریف پیامبر الله در ایالات متحده عربی و گور پدر علی در کردستان.

ساختمان مسجد کاشان مبتنی بر نظام زمین و آب تشریفات مشهد صورت گرفته و مثال ویژه ای از مساجد تاریخی میباشد که فضای ذیل گنبدخانه با وجود وزن زیاد آن خالی میباشد و مسیر عبور آب ورودی به محله بوده؛ آبی رنگ که در مسجد وارد پخش اب گردیده و نیاز بخشهای متعدد محله را تأمین می نموده است.

نکته حائض اهمیت دیگر، تکامل هیبت مسجد جامع کاشان براساس تکامل طرح مساجد تاریخی میباشد به گونه ای که بنای اول آن بصورت یک شبستان ایجادشده، به واسطه توسعه محله، به به عبارتی صورت پیشرفته، مناره تحت عنوان علامت مسجد و نمادی برای محله به آن افزوده گردیده، با ساخت گنبدخانه وارد مرحله جدیدی گردیده و در غایت به یک دو ایوانه با ۳ شبستان تبدیل گردیده‌است.

تمامی این تغییرات، در کنار تغییرات بافت تاریخی و توسعه و گسترش شهر به سوی شرق رخداد و منجر شد مسجد جامع نخستین، به‌تدریج رونق خویش را از دست بدهد و تبدیل به مسجدی محله ای خواهد شد.

مسجد کاشان در زمان ادوار متعدد، بارها رو به افول و ویرانی گذارده و بر تاثیر بی توجهی، حال و روز نابسامانی را از رمز گذرانده میباشد. از سویی، منابع از زمین‌لرزه های زیادی نیز در کاشان خبر می‌دهند که اگرچه از شدت و بزرگی آن ها خبری در مشت وجود ندارد، هرمورد سبب به خرابیهای بخش اعظمی در کاشان گردیده اند.

گزارشی مختصر از بازسازی مسجد جامع کاشان بعداز این زلزله ها را در محراب گنبدخانه می اقتدار روءیت کرد. بدین ترتیب کالبد مسجد بعد از این زلزله و در جریان مرمتهای آینده، مبتلا تغییرات بسیار شد‌ه‌است.

کتیبه هایی با خط بسیار زیبای کوفی تشریفات مشهد در جلوی نمای بیرونی مسجد مسجد ملک کرمان درج شده میباشد.
نقـوش مسجد ملک به دو شکل گیاهی و هندسی می باشند.
تزیینات شناسایی شـده ی آجری به عمل رفته در‌این مسجد دربرگیرنده گل انداز، گره ساز ، تلفیق آجرو گچ و کتیبه کوفی میباشد.
نقوش جانور بر روی حیاط غربی این نقش، هیبت هندسی معمولی گردیده و دکوری میباشد که در بخش کناره جای دارد و دربرگیرنده دو نصیب تکراری میباشد و به طور تلفیق آجرو گچ ، شغل گردیده‌است.
این نقش از تلفیق مربع و دایره به وجود آمـده میباشد و به عنون کناره ی بدور نقوش باطن تراس مستعمل میباشد.
هیبت گیاهی و دکوری در نصیب اواسط قراردارد و دورآن کناره ای تزئینی وجود داراست.
زیربنای هندسی مسجد ملک کرمان مربع، دایره و مثلث میباشد.
یک گل چهار پروسط نقش و دور و اطراف آن چهار برگ تزئینی و دربین هریک از اینها ، یک گل با سه صورت دایره ای وجود دارااست.
نقش جان دار بر روی دیوار محراب مسجد ملک نقش هندسی که دو طـرف مـحـراب قـرار داراست و با آجـرو گچ فعالیت شد‌ه‌است با مبنا هندسی مربع و مثلث صورت پیاده سازی شد‌ه‌است.مسجد ملک در جنوب شرقی شهر، در کناره جنوبی خیابان امـام واقـع شـده میباشد و با شبستان های متفاوت و صحن کلان جاذبه تاریخی خـود را محافظت نموده است. وجـود ساختمان بلند آجری و سه محـراب گچ بـری شـده، حکایت از عمر و دیرینگی مسجد دارااست.
مسجد ملک کرمان از نوع چهارایوانی و اولی مسجد جامع شـهر بوده که تا زمان آل مظفر و تاسیس «مسجد جامع مظفری» تحت عنوان هسته مرکزی اجتماعات کرمان شناخته گردیده بود.

در باب مجال تاسیس مسجد دو لحاظ متعدد وجود دارااست . در کمی از منابع قبل، برای مثال کتاب تاریخ کرمان، ملک قاورد سلجوقی که سرسلسـله سـلاجقه کرمان میباشد، بانی سازه نام برده میباشد.

مسجد جامع سمنان در راس شهر سمنان تشریفات مشهد واقع شد‌ه‌است. این مسجد را می قدرت در زمره ی دیرین ترین و قدیمیترین بناهای تاریخی و اسلامی شهر سمنان به شمار آورد که به حق یکی کهن ترین مساجد کشور ایران بعداز تاریخانه می‌باشد.

تاریخچه مسجد جامع سمنان

با دقت به گمانه زنی ها و حفاری های سال ۱۳۵۴، این سود نتیجه ها گردیده‌است که مسجد جامع سمنان در قرن نخستین هجـری بـر روی خرابـه ي آتشکده ی ساسانی سازه شده البته در حین مجال تعمیرات و تغییراتی در آن صـورت گرفتـه میباشد.

در حکومت عبدالله بن قدمت، ثروتمندان سمنان مسجد کنونی این شهر را ساختند البته این سازه دارنده چندان شکوهی خلا. بعد از آن بارها اشخاص متعددی بر بنای ابتدایی اضافه کردند.

مانند گنبد باختری و شبستان شمالی را خواجه ابوسعید سمنانی و خواجه نظام‌الدین در زمان سلطنت سنجر سلجوقی ساختند و شبستان جنوبی را روضه خوان رکن‌الدین علاءالدوله سمنانی در طول وزارت ارغون‌خان سازه نمود و زیرا فساد به وجود آمده بود، در حین فتحعلی سلطان، ذوالفقارخان به تجدید آن پرداخت. مسجد خاوری را خواجه کیقباد بن ملک شرف‌الدین سمنانی ساخته و تراس متصل به گنبد را خواجه عزالدین محمد بالیچه سمنانی وزیر میرزا شاهرخ سازه کرده میباشد.

موادسازنده و اجزای تشکیل دهنده کاروانسرای تشریفات مشهد مامان فرمان روا دربرگیرنده: ورودی، هشتی،تراس،فی مابین سرا،ایوانچه، حجره و اصطبل میباشد

ورودی
اکثری از کاروانسراهای تبارک و خوب بیش تر از یک ورودی داشتند چون در این صورت ، اشخاص بیشتری از کاروانسرا عبور می کردند . مانند پاساژهای مدرن که در صورتیکه در امتداد یک مسیر یا این که منش قرار گیرند ، بارونق خیس میشوند. این سیرتکامل کاروانسراها نیز به سبب ساز آن که در مسیر یک شیوه یا این که معبر واقع می شدند، رونق بیشتری پیدا می کردند، کاروانسرای مامان پادشاه در بازار اصفهان نیز بیش تر از یک ورودی داشته میباشد.

در میان سرا
بین سرا آرم دهنده دگرگونی و توسعه و گسترش طرح کاروانسراها در زمان های میانی و نهایی میباشد. هیبت دربین سراها اکثر وقت ها به طور مربع یا این که مستطیل با کناره های پخ میباشد.. براین اساس طرز طرح فضاهای بنا شده در کنج در کاروانسرا مامان سلطان به صورت قاعده چهارضلعی با کناره های پخ میباشد.

نظم و پیمون در کاروانسرا مامان پادشاه به کمال خویش میرسد، بطوری که در این شرکت پیچش و کامل بندی دنیوی سبب ساز قرار گیری دنیوی در پایه دو در بین سرای مکتب و کاروانسرا می‌گردد.

گنبدها در میان النهرین باستان تشکیل شده اند تشریفات مشهد و آنان در معماری اهل ایران سنتی، هلنیستی، رومی و چینی در عالم باستان و همینطور بین تنی چند از سنت های مستقر ساختمان در سراسر عالم یافت گردیده اند. ساختارهای آن هم در معماری بیزانس و هم در معماری ساسانی رایج بود که به ترتیب در قرن ها وسطی بر بقیه کشورهای اروپا و اسلام تأثیر گذاشت.

گنبدهای معماری رنسانس اروپا در اوایل زمان امروزی از ایتالیا پیشرفت یافت، در حالی که‌این عنصر معماری به صورت هم‌زمان در معماری عثمانی استعمال می شدند. گنبد در معماری باروک و نئوکلاسیک از معماری رومی الهام گرفته میباشد.توسعه در ریاضی ها، مواد و تکنیک های ساخت باعث به گونه های تازه گنبد شد. گنبد ها در زمان قرون از گل و لای ، برف ، سنگ ، چوب ، خشت ، بتن ، فلز ، شیشه و پلاستیک درست شده اند.

نمادگرایی مربوط به آنان مشمول سنت های مرده ای ، آسمانی و حکومتی میباشد که به گذر زمان مجال عوض شده اند. و درجهان امروزی می اقتدار آن‌ها را در بالای ساختمان های مذهبی، اتاق های قانونگذاری، استادیوم های ورزشی و اشکال ساختارهای کاربردی روئت کرد.

تراس مدائن در شهر مدائن در مرزوبوم تشریفات مشهد عراق از بناهای اساسی مدل معماری پارتی میباشد. متأسفانه این سازه تا کنون آیتم نوسازی قرار نگرفته و حتی یونسکو نیز برنده به‌این عمل نشده میباشد. مهم‌ترین بخش حیاط مدائن ، مدخل اساسی آن میباشد که به صورت ایوانی عریض و مرتفع ، رو به بیرون درست شده بود و سالن مستطیل شکلی در پشت آن قرار داشته میباشد.

طاق گران قدر هلالی بخش مرکزی را می پوشاند . در طرفین قسمت مرکزی که شالوده مهم سازه را تشکیل می اعطا کرد ، راهروها ، اتاقها و تالارها با پوشش گنبدی و گهوارهای قرار داشتند. نوروفروغ سالن مهم توسط یکصد و پنجاه روزنه تأمین می گردیده است . طاق تبارک حیاط مدائن بر روی دیوارهای سرتاسری و سوای ردیف سازه گردیده بود.

بخش جلویی هلالی گران قدر و بخشی از نمای اساسی کاخ هنوز پابرجا میباشد تمای سوای دریچه کاخ تیسفون به چهار طبقه تقسیم گردیده و به وسيله طاقيها و نیم ستونهایی در نزدیکی آن ها تزیین گردیده بود. در مخلوط نمای فرنگی کاخ ، تأثیر معماری آشور مشاهده می شود.

مختصات متعددی در‌این سازه مشهود است. ولی دو خصوصیت مدل معماری پارتی در آن به نیکی آشکار میباشد. یک کدام از به کارگیری از تناسب طلایی اهل ایران میباشد که از آن مستطیلی به اندازه ۲۴ گز در ۴۰ گز به دست آمده و در میانه آن طاقی ایجاد شده است.

منزل داروغه مشهد یکی تشریفات مشهد دیرین ترین و شاید بتوان اعلام‌کرد یکی معروفترین بناهای دیرین شهر مشهد میباشد. منزل داروغه از بناهای تاریحی مشهد وابسته به عصر قاجار میباشد که به فرمان یوسف خان هراتی که در آن مجال داروغه مشهد بوده میباشد با الهام از معماری روسی سازه شده است.

در تاریخچه منزل داروغه مشهد آمده میباشد که در صدر داروغه مشهد به‌ قصد برگزاری مراسم و پذیرایی‌های قانونی خویش از این منزل به کار گیری می کرد ولی پس‌ از آن تا همین سه دهه پیش ورثه‌ی یوسف خان هراتی در آن خانه گزیده بودند. که درنهایت در سال 1366 این سازه را به نمایندگان یکی هیئات مذهبی شهرستان میبد یزد، فروختند. از به عبارتی سال‌ها تا همین اواخر از این بنای تاریخی به‌ تیتر مکانی برای تجمع و محل اقامت هیئت‌ های مذهبی استعمال میشد. تا اینکه در سال 1381 بعد از تجدید بنا و احیا و مرمت این سازه به تصویب به جا مانده فرهنگی رسید.منزل داروغه مشهد شاید جز واپسین بناها از معماری سنتی اهل ایران در مشهد میباشد که در عین اکنون اثر معماری روسی و الگوبرداری از معماری شرقی به نیکی قابل مشاهده میباشد مانند:
به کار گیری از آجرهای قالبی در صورت ها و پوسته های گوناگون.
تزیینات چوبی ذیل سقف ها.
طرح پله دو طرفه برای دسترسی به تراس.
تندیس های گچی و تراشیده گردیده.

با روی عمل داخل شدن صفویان تشریفات مشهد نقطه عطفی در تاریخ تمدنی کشور‌ایران اسلامی پدیدآمد ، صفویان با تغییر و تحول مـذهب رسـمي جامعـه بـه تشیع اصولا روش بینش جامعه را به کل مفاهیم فلسفی ، هستی شناسی ، معرفت شناسی ، هنری و … تغییر و تحول دادند.

در سود آنچه که تحت عنوان نمود عینی این شیوه پندار نو بروز پیدا کرد رفلکس به عبارتی طریق طریقه شد و انگیزه رونق هنر و معماری در زمان ی صفویه.

عالمان ، متفکران و فلاسفه زمـان نیز به تبع ، در پوسته مدرسه اصفهان و به صورت خاص خیس در معماری صفویه سعی بر تئوریزه کردن آن مفاهیم نمودند. به هر روی هنر، شهرسازی و معماری صفویه تحت عنوان تجلیل گاه مفاهیم نظری مدرسه اصفهان که خویش نیز ریشه در منابع اسلامی تشیع ( قرآن ، روایات و شریعت نبی و ائمـه ) دارااست، به بروز و ظهور معانی برخاسته از آن مدرسه به طور تمثیلی پرداخت.

به همین برهان آنچه که امروزه بـه عنـوان هـنـر معماری صفوی می‌شناسیم معماری مفهوم گرایی میباشد که سعی بر پدیدار کردن مفاهيم والای معنـوی و اشـاره بـه واقعیت هستی دارااست و عملکرد برای کشف معانی نهفته در پس ظواهر آن همچنان می توانـد ادامـه داشـته باشـد و بـه عـنـوان الگـویی از معماری معناگرایانه در تاریخ اسلامی برای امروز ما مطرح باشد.